Τα τελευταία χρόνια, η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) αυξάνεται έντονα. Πολλοί άνθρωποι ή οικογένειες ψάχνουν να βρουν μια λύση στην OCD. Δυστυχώς, όμως, η θεραπευτική προσέγγιση που χρησιμοποιείται συνήθως είναι η θεραπεία μέσω συζήτησης (talk therapy) και αυτή όχι απλά είναι αναποτελεσματική, αλλά μπορεί να επιδεινώσει ακόμη περισσότερο την κατάσταση και να αποδειχτεί πραγματικά επιβλαβής. Αυτό περιλαμβάνει κάθε μορφή ψυχοθεραπείας που γίνεται μέσω συζήτησης, είτε πρόκειται για γνωσιακή – συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, είτε για ψυχανάλυση κλπ. 

   Για ποιο λόγο όμως η θεραπεία μέσω συζήτησης καθίσταται τόσο αναποτελεσματική; Αυτό συμβαίνει διότι στη θεραπεία μέσω συζήτησης, ο θεραπευτής συνήθως ενθαρρύνει τον θεραπευόμενο να καταστείλει τις ανήσυχες σκέψεις του (ιδεοληψίες) αναζητώντας επιβεβαίωση ή αμφισβητώντας αυτές τις σκέψεις, αντί να τον βοηθήσει να αποδεχτεί την αβεβαιότητα των σκέψεων του. Η προσέγγιση, όμως, της αμφισβήτησης ή της επιβεβαίωσης μπορεί να προκαλέσει μεγάλα προβλήματα. Είναι σημαντικό να τονίσουμε εδώ ότι η OCD αποτελείται από ιδεοληψίες, δηλαδή παρεισφρητικές σκέψεις ή εικόνες που προκαλούν έντονο άγχος και φόβο και από ψυχαναγκασμούς/καταναγκασμούς, δηλαδή συμπεριφορές είτε φανερές είτε νοητικές που γίνονται τελετουργικά και έχουν σκοπό να καταστείλουν το άγχος. Η ιατρική κοινότητα έχει δείξει μέσω πολυετών ερευνών ότι αυτό που ουσιαστικά συντηρεί την OCD είναι οι ψυχαναγκασμοί/καταναγκασμοί και όχι οι ιδεοληψίες. Κι εδώ αρχίζουμε σιγά σιγά να καταλαβαίνουμε για ποιο λόγο οι θεραπείες συζήτησης καθίστανται αναποτελεσματικές. Η διαδικασία της αμφισβήτησης και της επιβεβαίωσης ή αλλιώς διαβεβαίωσης (reassurance) που προωθούν αυτές οι θεραπείες, σε αρκετές περιπτώσεις είναι οι ίδιοι οι ψυχαναγκασμοί των ατόμων. Ως εκ τούτου, αυτό που ουσιαστικά κάνουν αυτές οι θεραπείες είναι να ενισχύουν ακόμη περισσότερο τους ψυχαναγκασμούς και κατ’ επέκταση την OCD. Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, πως κάποιος έχει μια ιδεοληψία ότι μπορεί να χάσει τον έλεγχο και να βλάψει την οικογένεια του. Ένας συνηθισμένος ψυχαναγκασμός αυτού του ατόμου μπορεί να είναι το να ακυρώνει αυτή τη σκέψη λέγοντας στον εαυτό του ότι είναι καλός άνθρωπος και ότι δεν έχει βλάψει ποτέ κανέναν. Συνήθως δεν καταλαβαίνει το άτομο ότι κάνει αυτόν τον νοητικό ψυχαναγκασμό. Με αυτόν τον τρόπο ανακουφίζεται. Δυστυχώς, όμως, η ανακούφιση είναι μόνο προσωρινή. Μπαίνοντας, λοιπόν, αυτό το άτομο σε μια θεραπεία μέσω συζήτησης είναι πολύ πιθανό ο θεραπευτής να του ζητήσει να αμφισβητήσει την ιδεοληψία του ακριβώς όπως το κάνει ήδη. Μπορεί για παράδειγμα ο θεραπευτής να του συστήσει να έχει πάντα μαζί του μια κάρτα υπενθύμισης, στην οποία μπορεί να αναγράφεται κάτι όπως αυτό: « Όταν μου μπει στο μυαλό η ιδεοληψία να βλάψω την οικογένειά μου, να υπενθυμίσω στον εαυτό μου ότι είμαι καλός άνθρωπος και δεν έχω βλάψει ποτέ κανέναν. Δεν υπάρχουν λοιπόν, αποδείξεις ότι θα χάσω τον έλεγχο και θα τους βλάψω». Με αυτόν τον τρόπο, όμως, μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε ότι έτσι το άτομο συντηρεί και μάλιστα αυξάνει την ισχύ των ήδη ψυχαναγκασμών του και ως εκ τούτου δυναμώνει και η OCD. Επιπλέον, ακόμη κι αν ένα άτομο δεν είχε ποτέ τέτοιους ψυχαναγκασμούς επιβεβαίωσης ή ακύρωσης σκέψης, με τον τρόπο που προαναφέρθηκε μπορεί κάλλιστα να αποκτήσει και να δυσχεραίνει την κατάσταση του.

   Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν, ένα άτομο με OCD να απευθυνθεί στον κατάλληλο ειδικό ψυχικής υγείας για να λάβει την όσο το δυνατόν καλύτερη θεραπεία. Όπως εξετάσαμε και σε προηγούμενο άρθρο η κατάλληλή θεραπεία είναι η Έκθεση και Παρεμπόδιση της Αντίδρασης ή αλλιώς Exposure and Response Prevention (ERP). Οπότε σε περιστατικά OCD είναι αναγκαίο να ακολουθείται αυτή η μορφή θεραπείας. Σε αυτό το σημείο, θα εξετάσουμε 5 λάθη στη θεραπεία που είναι καλό να βάλουν σε σκέψη ένα άτομο που έχει OCD και θέλει να λάβει τη σωστή θεραπεία.

  1. Ο θεραπευτής που δεν μπορεί να σας δώσει μια σταθερή εξήγηση ή παραδείγματα για το πώς λειτουργεί η θεραπεία ERP, παρόλο που ισχυρίζεται ότι ειδικεύεται στην OCD. Όπως ήδη εξετάσαμε, η μορφή ψυχοθεραπείας που πρέπει να ακολουθείται είναι η ERP. Η ERP βέβαια είναι μια μορφή γνωστικής – συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας (CBT), η οποία όμως δεν βασίζεται στη θεραπεία συζήτησης, όπως άλλες μορφές CBT. Αν λοιπόν ο θεραπευτής σας ισχυρίζεται ότι μπορεί να σας βοηθήσει με την OCD, αλλά δε χρησιμοποιεί την τεχνική ΕΡP, τότε θα ήταν καλό να σκεφτείτε αν θα πρέπει να συνεχίσετε τη θεραπεία σας.

  2. Ο θεραπευτής που λέει ότι κάνει θεραπεία ERP, αλλά ποτέ δεν δημιουργεί ένα εξατομικευμένο σχέδιο θεραπείας ERP ή δεν κάνει ενεργά ασκήσεις ERP μαζί σας. Ένα πολύ σημαντικό στάδιο της ERP είναι το αρχικό, όπου ο θεραπευτής σε συνεργασία με τον θεραπευόμενο δημιουργούν από κοινού μία σκάλα φόβου, μία ιεράρχηση. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται ότι ο θεραπευόμενος θα μπορέσει να έρθει αντιμέτωπος με τις ιδεοληψίες του ξεκινώντας από τις λιγότερο ανήσυχες, καθώς η ERP είναι μία σχετικά δύσκολη διαδικασία. Αν ο θεραπευτής σας δεν σας ζητάει να ιεραρχήσετε τις ιδεοληψίες σας με σκοπό να κάνει ένα εξατομικευμένο πλάνο για εσάς, τότε καλό θα ήταν να τον ρωτήσετε για ποιο λόγο δεν το κάνει και ίσως να σκεφτείτε αν πρέπει να συνεχίσετε.

   3. Ο θεραπευτής που αφιερώνει κυρίως χρόνο για να σας καθησυχάσει ή σας προτρέπει να αμφισβητήσετε την εγκυρότητα του φόβου αντί να αποδεχτείτε την αβεβαιότητα που κρύβεται πίσω από αυτόν. Οι θεραπευτές που χρησιμοποιούν την ERP φυσικά έχουν ενσυναίσθηση, αλλά καλούνται να δείξουν «σκληρή αγάπη». Το να προσφέρεις σκληρή αγάπη είναι ένα αναγκαίο κακό για να διδάξεις στα άτομα με OCD πώς να σταματήσουν να κάνουν ψυχαναγκασμούς-καταναγκασμούς . Αντίθετα, το να προσφέρει ένας θεραπευτής ανακούφιση μέσω διαβεβαίωσης δεν φέρνει καθόλου αποτελέσματα. Βέβαια ας θυμόμαστε ότι ένας ειδικός ψυχικής υγείας δεν θα έκανε κάτι που θα σας έβλαπτε επίτηδες. Είναι περισσότερο θέμα εξειδίκευσης. Παρατηρήστε λοιπόν, πως φέρεται ο θεραπευτής σας. Περνάει χρόνο κάνοντας ασκήσεις ERP ή μήπως διαρκώς σας καθησυχάζει μέσω διαβεβαίωσης και αμφισβήτησης των σκέψεων σας;

   4. Ο θεραπευτής που δεν μπορεί να προσδιορίσει μερικούς από τους πιο συνηθισμένους αλλά παρεξηγημένους τύπους OCD – θρησκευτικός, σεξουαλικός, βίαιος, υπαρξιακός, αυτός που σχετίζεται με τη μαγική σκέψη και αυτός που σχετίζεται με τις ερωτικές σχέσεις (Relationship OCD). H OCD μπορεί να πάρει πάρα πολλές μορφές. Κάποιες, όμως, από αυτές μπορεί να είναι σοκαριστικές για κάποιον που τις ακούει. Δεν πρέπει, όμως, να είναι και για έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Αν ο θεραπευτής σας αισθάνεται άβολα ή σοκάρεται καθώς ακούει τις ιδεοληψίες σας ίσως θα ήταν καλό να επανεξετάσετε τη θεραπεία σας.

  5. Ο θεραπευτής που ισχυρίζεται ότι μπορεί να κάνει τις ιδεοληψίες να εξαφανιστούν. Κανένας δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί. Εξάλλου η ERP δεν στοχεύει σε αυτό. Ο στόχος είναι να αποδεχτεί κάποιος την αβεβαιότητα των ιδεοληψιών χωρίς να κάνει ψυχανγκασμούς. Οι ιδεοληψίες θα υπάρχουν αλλά με τον καιρό και μέσω εξάσκησης δεν θα τις δίνει κάποιος σημασία γιατί δεν θα εκλαμβάνονται ως απειλητικές. Σκεφτείτε ένα ρολόι τοίχου. Ο ήχος από το ρολόι υπάρχει, αλλά μετά από λίγο παύει κάποιος να του δίνει σημασία, λόγω της εξοικείωσης με τον ήχο. Αν λοιπόν ο θεραπευτής σας ισχυρίζεται ότι μπορεί να κάνει τις ιδεοληψίες να σταματήσουν τελείως τότε και πάλι είναι καλό να επανεξετάσετε τη θεραπεία σας.

   Συνοψίζοντας, η OCD είναι μία διαταραχή που μπορεί γίνει διαχειρίσιμη σε πολύ μεγάλο βαθμό. Για να γίνει, όμως, αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό να λάβει κάποιος την κατάλληλη θεραπεία και αυτή είναι η ERP. Αν σκέφτεστε να μπείτε σε μια διαδικασία ψυχοθεραπείας ή αν ήδη κάνετε ψυχοθεραπεία για την OCD, ελπίζω αυτές οι πληροφορίες να σας φανούν πολύτιμες. Και να θυμάστε. Δεν είναι κακό να κάνετε κάποιες ερωτήσεις στον ψυχολόγο ή στον ψυχίατρο σας για να εξακριβώσετε αν έχει τα προσόντα να σας αναλάβει.