Υπολογίζεται ότι περίπου το 2-3% του παγκόσμιου πληθυσμού πάσχει από Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή αλλιώς Obsessive – Compulsive disorder (OCD). Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί περίπου σε 6-7 εκατομμύρια ανθρώπους. Η OCD είναι μια διαταραχή που μπορεί να προκαλέσει έντονη δυσφορία στον πάσχοντα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που o Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει τοποθετήσει την OCD μέσα στις 10 πιο εξουθενωτικές διαταραχές.

Τι είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

   Η OCD είναι μια ψυχική νόσος που αποτελείται από 2 βασικά χαρακτηριστικά. Το πρώτο είναι οι ιδεοληψίες (obsessions). Πρόκειται για ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες, παρορμήσεις που εισβάλλουν στο μυαλό κάποιου χωρίς να το θέλει δημιουργώντας έντονο άγχος και/ή φόβο. Για αυτό το λόγο αποκαλούνται παρεισφρητικές σκέψεις. Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι οι ψυχαναγκασμοί-καταναγκασμοί (compulsions). Οι ψυχαναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοητικές διεργασίες που κάνει το άτομο τελετουργικά με σκοπό να ανακουφιστεί από το άγχος που προκαλούν οι ιδεοληψίες. Οι ψυχαναγκασμοί μπορεί να είναι εξωτερικοί και να φαίνονται ή εσωτερικοί/νοητικοί και να μη φαίνονται. Ο κύκλος των ιδεοληψιών-ψυχαναγκασμών είναι πολύ επίπονος και χρονοβόρος για τα άτομα με OCD. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν αμέτρητοι τύποι OCD και θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες για αυτό το θέμα. Οι πιο συνηθισμένοι τύποι OCD είναι η καθαριότητα και o φόβος μόλυνσης, η απώλεια ελέγχου, η συμμετρία (”έτσι πρέπει”) και οι βίαιες ή σεξουαλικά ανήθικες εικόνες/σκέψεις. Ένα άτομο είναι αρκετά πιθανό να έχει πολλές μορφές OCD ταυτόχρονα. 

   Η OCD μπορεί να δημιουργήσει τρομερή δυσφορία σε έναν άνθρωπο. Ειδικά ο τύπος της απώλειας ελέγχου και των βίαιων ή σεξουαλικά ανήθικων εικόνων μπορούν να προκαλέσουν μεγάλο πόνο. Πολύ συχνά τα άτομα με OCD αρχίζουν να αμφιβάλλουν για τον εαυτό τους και τις αξίες τους, καθώς η OCD αρκετές φορές επιτίθεται στα πράγματα που θεωρεί σημαντικά ένα άτομο. “Πώς είναι δυνατόν να έχω τέτοιες σκέψεις”; “Μήπως τις θέλω”; “Είμαι τρελός”. Αυτό το στάδιο της αμφιβολίας είναι το πλέον βασανιστικό για τα άτομα με OCD. Μάλιστα η επιστημονική κοινότητα χαρακτηρίζει την OCD ως την ασθένεια της αμφιβολίας. Έχοντας όλα αυτά κατά νου το καίριο ερώτημα είναι το εξής: Υπάρχει θεραπεία για την OCD;

Θεραπεία της Ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής

   Ναι, υπάρχει! Τα καλά νέα λοιπόν είναι ότι υπάρχει θεραπεία για την OCD. Όταν λέμε βέβαια θεραπεία δεν εννοούμε γιατρειά. Η ιατρική κοινότητα αποφεύγει συνήθως να χρησιμοποιεί τον όρο “γιατρεύω” όταν πρόκειται για μία ψυχική διαταραχή. Αυτό που εννοούμε λοιπόν είναι ότι η OCD μπορεί να θεραπευτεί με την έννοια ότι μπορεί να γίνει απόλυτα διαχειρίσιμη σε βαθμό μάλιστα που να μην προκαλεί δυσφορία και άγχος στο άτομο. Υπάρχουν 2 μορφές θεραπείας της OCD. Η πρώτη είναι η φαρμακοθεραπεία. Πολλές έρευνες έχουν αποδείξει τη νευροβιολογική βάση της διαταραχής καθώς και τη σύνδεση της σεροτονίνης. Ως αποτέλεσμα τα φάρμακα πρώτης επιλογής είναι τα αντικαταθλιπτικά (SSRI’S). Συνήθως χορηγούνται σε λίγο μεγαλύτερες δόσεις από ότι στη θεραπεία της κατάθλιψης. Η δεύτερη επιλογή θεραπείας είναι μία τεχνική της Γνωστικής – συμπεριφορικής θεραπείας που ονομάζεται Έκθεση και Παρεμπόδιση της Αντίδρασης (ΕΚΠΑ). Στα αγγλικά αυτή η τεχνική ονομάζεται Exposure and Response Prevention (ERP). Η ERP μάλιστα έχει δείξει εξαιρετικά αποτελέσματα, καλύτερα ακόμη και από τη φαρμακοθεραπεία. Για αυτό το λόγο συχνά αποκαλείται ως η χρυσή θεραπεία της OCD. Η ERP δεν είναι μια θεραπεία συζήτησης. Διαφέρει λοιπόν από κάποιες άλλες μορφές Γνωστικής – συμπεριφορικής θεραπείας που έχουν ως βάση τη συζήτηση, ιδιαίτερα αυτές που αφορούν την κατάθλιψη. Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να τονίσουμε ότι η γνωστική – συμπεριφορική θεραπεία που έχει ως βάση τη συζήτηση όχι μόνο είναι αναποτελεσματική όσον αφορά τη θεραπεία της OCD, αλλά μπορεί να προκαλέσει και κακό καθώς ενδέχεται να δυναμώσει και να χειροτερέψει την OCD. Σε μελλοντικά άρθρα θα γράψουμε γιατί συμβαίνει αυτό, αλλά και ποια χαρακτηριστικά ενός ψυχοθεραπευτή πρέπει να κοιτάει ο θεραπευόμενος όταν θέλει να λάβει μία επαρκώς τεκμηριωμένη και βοηθητική θεραπεία για την OCD. Τι είναι λοιπόν η ERP;

   Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, το πρώτο και βασικότερο που πρέπει να καταλάβουμε είναι τι συντηρεί την OCD. Τα άτομα με OCD πιστεύουν ότι το πρόβλημα τους και αυτό που συντηρεί τη διαταραχή είναι οι ιδεοληψίες. Αυτό είναι ένα μεγάλο ψέμα καθώς όλοι οι άνθρωποι ανά καιρούς έχουμε ιδεοληψίες. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι οι ιδεοληψίες παρόλο που προκαλούν μεγάλο πόνο. Η πραγματική κινητήριος δύναμη της OCD είναι οι ψυχαναγκασμοί. Αυτοί συντηρούν τη διαταραχή και αυτοί είναι το πραγματικό πρόβλημα. H ERP, λοιπόν, προκαλεί το άτομο να έρθει αντιμέτωπο με τις ιδεοληψίες του (obsessions) χωρίς όμως να προβεί στους ψυχαναγκασμούς (compulsions) για ανακούφιση από το άγχος. Η έκθεση στις ιδεοληψίες (Exposure) από μόνη της δεν αρκεί. Χρειάζεται οπωσδήποτε το άτομο να μην ενδώσει στους ψυχαναγκασμούς (Response prevention) για να δει αποτελέσματα. Αυτό είναι το κλειδί της θεραπείας. Με αυτόν τον τρόπο, το άτομο σιγά σιγά μαθαίνει ότι δε χρειάζεται να κάνει ψυχαναγκασμούς για να ανακουφιστεί από το άγχος που του προκαλούν οι ιδεοληψίες. Ουσιαστικά μαθαίνει να αποδέχεται τις ιδεοληψίες του χωρίς να αλληλεπιδρά με αυτές. Μαθαίνει να αποδέχεται την αβεβαιότητα ως πραγματικότητα χωρίς να χρειάζεται να πολεμάει με αυτή. Στο κάτω κάτω, για τα περισσότερα πράγματα δεν μπορούμε να είμαστε 100% σίγουροι. Σταδιακά και όσο κάποιος κάνει ασκήσεις ERP φτάνει σε ένα σημείο που οι ψυχολόγοι αποκαλούν habituation, δηλαδή συνήθεια σε ένα ερέθισμα. Αυτό είναι ένα σημείο σταθμός για τα άτομα με OCD, διότι σε αυτό το σημείο κατανοούν ότι δε χρειάζεται να κάνουν τους ψυχαναγκασμούς και αρχίζουν να αισθάνονται πιο άνετα με τις ιδεοληψίες τους και με λιγότερο άγχος. Έχουν συνηθίσει τις ιδεοληψίες τους. Με αυτό τον τρόπο σπάει ο φαύλος κύκλος των ιδεοληψιών-ψυχαναγκασμών. Θυμηθείτε ότι οι ψυχαναγακασμοί συντηρούν την OCD. Ως εκ τούτου όσο περισσότερο κάνει κάποιος ψυχαναγκασμούς τόσο περισσότερο δυναμώνει η OCD. Από την άλλη μεριά, όσο λιγότερο κάνει κάποιος ψυχαναγκασμούς τόσο περισσότερο αποδυναμώνεται η OCD.  Αυτό είναι που θέλει να πετύχει η ERP. Τα άτομα φτάνουν συνήθως στο στάδιο του habituation μέσα σε 12-20 συνεδρίες (μπορεί και γρηγορότερα) και εκεί αρχίζουν να βλέπουν πραγματικά τη ζωή τους να αλλάζει. Οι ασκήσεις ERP γίνονται τόσο εντός του γραφείου ενός ειδικού ψυχικής υγείας (ή online) όσο και εκτός του γραφείου σαν δουλειά για το σπίτι για τους θεραπευόμενους.            

   Ομολογουμένως, η ERP δεν είναι μία εύκολη διαδικασία. Είναι δύσκολο για έναν άνθρωπο να έρθει αντιμέτωπο με τους φόβους του σε τέτοιο βαθμό χωρίς να κάνει κάτι για να ανακουφιστεί από το άγχος του. Η φυσική αντίδραση όλων μας όταν έχουμε άγχος είναι να προσπαθούμε να το σταματάμε με το οποιοδήποτε κόστος. Βέβαια, είναι σημαντικό να πούμε ότι η ERP δεν φέρνει απευθείας αντιμέτωπο κάποιον με τον μεγαλύτερο του φόβο. Στις πρώτες συνεδρίες γίνεται μία κατανομή των ιδεοληψιών και των ψυχαναγκασμών μέσω μίας διαδικασίας που ονομάζεται ιεράρχηση. Τα άτομα δηλαδή ιεραρχούν τους φόβους τους συνήθως σε μια κλίμακα (0-10) και ξεκινούν τις ασκήσεις ERP από τον μικρότερο φόβο προς το μεγαλύτερο. Μετά από ένα διάστημα ασκήσεων συμβαίνει κάτι μοναδικό. Το άτομο συνειδητοποιεί ότι οι μεγαλύτεροι φόβοι του, αυτοί που είχε ιεραρχήσει σαν 10 στην κλίμακα αρχίζουν να μειώνονται καθώς εξοικειώνεται με τους πιο μικρούς φόβους του και με το επακόλουθο άγχος. Έτσι βρίσκει ακόμη μεγαλύτερο κίνητρο να συνεχίσει να δουλεύει με τις ασκήσεις του.  Και πάλι, όμως, η ERP δεν είναι και η πιο εύκολη διαδικασία. Κατά την ταπεινή μου άποψη, τα άτομα με OCD που μπαίνουν στη διαδικασία της ERP είναι από τα πιο γενναία άτομα που υπάρχουν. Είναι πρόθυμα να κάνουν μεγάλες θυσίες για να πάρουν πίσω τη ζωή τους και σχεδόν πάντα ανταμείβονται. Αν εσύ ή κάποιος γνωστός ή συγγενής σου πάσχει από OCD ζήτησε άμεσα βοήθεια. Δυστυχώς συνήθως περνάνε πολλά χρόνια (συνήθως 8) για να ζητήσει βοήθεια ένα άτομο με OCD εξαιτίας της ντροπής. Είμαι σίγουρος ότι είσαι πιο γενναίος από ότι φαντάζεσαι και μπορείς να αντιμετωπίσεις τους φόβους σου μέσω ERP! Ζήτησε βοήθεια και είναι πολύ πιθανό ότι θα λάβεις τη ζωή σου πίσω!